Zacznijmy od przedmiotów humanistycznych (j. ojczysty, historia).

Tu najważniejsze jest żeby dużo czytać i dużo pisać. Czytanie wzbogaca wiedzę, daje inspirację do własnych przemyśleń, a pisanie pomaga w powtórzeniu i usystematyzowaniu zdobytej wiedzy, oraz zwiększa umiejętności wyrażania myśli i poprawia warsztat pisarski. Dobry humanista dość często dokonuje syntezy - porównuje ze sobą różne epoki, kierunki literackie, procesy społeczne i gospodarcze, znajduje kluczowe dla danej epoki wydarzenia, odkrycia, trendy. A to umożliwia zrozumienie nowych procesów historycznych, psychologicznych, społecznych. W skrócie pracę humanisty można by opisać jako przeplatanie się dwóch czynności:
zdobywanie wiedzy - podsumowanie,
zdobycie nowej wiedzy - nowe podsumowanie itd. ..

Główną zasadą nauki humanistycznej jest: być otwartym na wiedzę - dużo czytać, pisać i uczestniczyć w życiu kulturalnym.

Języki obce

Uczeniem się języków obcych rządzi jedna najważniejsza zasada - jak najwięcej kontaktu z językiem. Kontakt powinien być możliwie różnorodny - konwersacje, nauka słówek, nauka dialogów (szczególnie ważny element!), pisanie tekstów w tym języku (także korespondencja), czytanie książek i oglądanie filmów w danej wersji językowej. W zasadzie każda forma kontaktu z językiem jest pożyteczna, bo utrwala i poszerza zdobyte umiejętności. Jednocześnie trzeba wzbogacać swoją wiedzę gramatyczną, co pomaga zaprowadzić porządek w gmatwaninie spływającej na nas wiedzy lingwistycznej. Dla zabezpieczenia się przed złymi nawykami dobrze jest co jakiś czas wziąć kilka lekcji prawidłowej wymowy, prowadzonej przez dobrego nauczyciela. Warto zdać sobie sprawę, że nauka języka, to nie tylko samo słownictwo, gramatyka i wymowa, ale także poznawanie kultury danego kraju - w końcu wiele zwrotów, powiedzeń jest nieprzetłumaczalnych bezpośrednio, ponieważ wiąże się ze znanym w tamtej strefie kulturowej zdarzeniem, piosenką, miejscem...

Język poznajemy przez skojarzenia słów i zwrotów z sytuacjami w jakich one występują.
Dlatego podstawowa zasada uczenia się języków obcych brzmi: każda godzina kontaktu z językiem, to ważny krok do jego poznania.

Przedmioty ścisłe
(matematyka, fizyka, programowanie, częściowo chemia)

Tutaj absolutnie podstawowe znacznie ma zasada "działać = zrozumieć" (zakończenie starej dydaktycznej maksymy: słyszeć - zapomnieć, widzieć - zapamiętać, działać - zrozumieć). Humanistyczny sposób uczenia opierający się głównie na czytaniu daje tu najczęściej mierne rezultaty. Zamiast wielokrotnego wertowania "teorii" fizycznej, lepiej jest, po jednym czy dwóch czytaniach, wziąć się za rozwiązywanie zadań i problemów. Być może niekiedy trzeba będzie wrócić do podręcznika, lecz teraz nie ma sensu czytać go "ciurkiem", lecz trzeba wyszukać brakującą nam informację. Uczenie się przedmiotów ścisłych to, nie nauka w humanistycznym sensie tego słowa, lecz "zrozumiewanie" kolejnych tematów; to tworzenie struktury wiedzy. Same fakty mają tu często znaczenie drugorzędne.

W posumowaniu zasada nauki przedmiotów matematyczno - fizycznych: im więcej rozwiążemy zadań i problemów, tym lepsza będzie znajomość przedmiotów ścisłych.

Przedmioty przyrodnicze
(geografia, biologia, chemia)

Ta grupa przedmiotów stanowi pomost pomiędzy humanistycznymi, a "ścisłymi" metodami uczenia się. Wiedza przyrodnicza opiera się na dwóch filarach faktach i związkach między nimi. Dlatego przy nauce duże znaczenie ma dobra pamięć, jednak równie ważne jest zrozumienie pewnych podstawowych idei porządkujących wiedzę - np. teoria ewolucji w biologii, pojęcie ukształtowania terenu i klimatu w geografii, budowa i właściwości atomów w chemii. Przedmioty przyrodnicze w dużym stopniu korzystają z innych dziedzin wiedzy: fizyki i matematyki, a geografia dodatkowo z historii. Dlatego ktoś myślący poważnie o karierze naukowej biologa, czy chemika nie może "odpuścić sobie" innych przedmiotów.

Nauka przedmiotów przyrodniczych jest chyba najbliższa temu co potocznie rozumie się przez "uczenie się", a więc wertowanie książek, robienie notatek, tabel, "wkuwanie" faktów. Jednak same fakty, nie są jeszcze "prawdziwą" wiedzą - trzeba umieć te fakty umieszczać w strukturze danej nauki, wiązać z innymi faktami, z teoriami je porządkującymi. Taką umiejętność strukturalnego myślenia można wytworzyć w swoim umyśle dzięki studiowaniu najistotniejszych teorii oraz podsumowaniom, porównaniom, powtórzeniom. Bardzo cenną umiejętnością dla biologa, czy geografa jest rozróżnianie dobrych źródeł od wątpliwych, często mylących. W przypadku tych właśnie przedmiotów źle zrozumiana zasada może łatwo, na długi czas, przyhamować zdobywanie wiedzy.

Zasadą podstawową nauki przedmiotów przyrodniczych jest poznawanie faktów pod kątem kluczowych dla danej dziedziny idei i teorii.

Przedmioty artystyczne

W zasadzie każdy z przedmiotów artystycznych ma swoją specyfikę i dość trudno jest podać naprawdę uniwersalne zasady. Jednak z pewnym przybliżeniem można naukę tych przedmiotów przedstawić jako powiązanie ze sobą dwóch podstawowych etapów:

etap 1 - zdobywanie "warsztatu" - jest etapem najbardziej żmudnym, pracochłonnym, często nudnym i zniechęcającym. To wielokrotne ćwiczenie gam na instrumencie, to powtarzające się "w nieskończoność" próby poprawnego narysowania przedmiotu, postaci. Na tym etapie "wykrusza się" większość początkujących artystów.

etap 2 - gdy już w miarę swobodnie posługujemy się instrumentem (pędzlem, dłutem, smyczkiem...) powinniśmy sobie wytworzyć "nasz styl", stać się autentycznym twórcą, a nie biernym narzędziem przekształcającym np. postać pisaną nut na sekwencję dźwięków. Na tym etapie najbardziej liczy się "geniusz", "talent". Wielkie znaczenie ma tu też osobowość artysty, jego inteligencja, oczytanie, mądrość życiowa. Dzięki temu artysta jest w stanie dostrzec to nieuchwytne "coś" przeoczone przez kolegów, potrafi dostrzec piękno tam, gdzie inni go nawet nie przeczuwają. W połączeniu z mistrzowskim władaniem pędzlem, dłutem, instrumentem umożliwia to tworzenie wspaniałych dzieł.

A czy są jakieś naprawdę ogólne zasady mające zastosowanie do nauki wszystkich bez wyjątku przedmiotów?
Oczywiście!

• Pierwszą i naczelną zasadą jest PRACA, PRACA i jeszcze raz PRACA!
• Drugą naczelną zasadą jest POWTARZANIE i POGŁĘBIANIE ZDOBYTEJ WIEDZY!
• Trzecią naczelną zasadą jest Z POZNANYCH FAKTÓW NALEŻY WYCIĄGAĆ WNIOSKI, PODSUMOWYWAĆ!

I jeszcze jedna zasada dla uczących się z podręczników - dobry podręcznik jest na wagę złota. Słaby podręcznik, to mnóstwo czasu straconego na poszukiwaniu sensu w niejasnych wywodach autora.
Lepiej jest kupić dobry podręcznik lub pożyczyć (jeśli jest drogi), niż marnować czas na rzeczy źle napisane "ale tanie" (oczywiście nie zawsze dobry podręcznik jest drogi!). Nie warto tracić wielu dni życia ślęcząc nad bezsensowną, czy zagmatwaną treścią, by ostatecznie popaść w depresję - "chyba jestem głupi, bo ja już nic nie rozumiem...”

I jeszcze ostatnia uwaga: jednym z najważniejszych (jeśli nie najważniejszym) efektem uczenia się biologii, matematyki, angielskiego itd. jest nauka samego uczenia się - z własnych niepowodzeń w nauce trzeba wyciągać wnioski tak samo jak z treści przedmiotów, swoją umiejętność uczenia się doskonalić, dostosowywać do własnych możliwości i umiejętności, hołubić i cieszyć się nią....

I właśnie RADOŚCI UCZENIA SIĘ życzy wszystkim autor tego opracowania - doświadczony belfer (ponad 10 lat nauczania różnych przedmiotów) i pasjonat uczenia się,

Michał Dyszyński
daktik@rubikon.pl
www.daktik.rubikon.net.pl